Staatssecretaris Eric van der Burg: ‘Een nieuwe asielcrisis? Daar zitten we al in’

Gepubliceerd op: 27-1-2023

Hekken aan de Europa’s buitengrenzen om asielzoekers uit Nederland weg te houden, maar ook tijdelijke arbeidsmigratie: er moet ‘taboeloos’ over oplossingen worden nagedacht, zegt Eric van der Burg.
De asielstelsels in steeds meer lidstaten dreigen te bezwijken, zei Europees Commissaris Ylva Johansson (Binnenlandse Zaken) donderdag na afloop van overleg met de Europese bewindslieden van migratie. Ruim 300 duizend migranten kwamen vorig jaar illegaal naar Europa, het hoogste aantal sinds 2016. Bijna één miljoen mensen vroegen asiel aan in een EU-land. De problemen van VVD-staatssecretaris Eric van der Burg (Justitie en Veiligheid) zijn dus zeker niet uniek. ‘Iedereen beseft: er moet echt wat gebeuren’, aldus Van der Burg na afloop van het overleg met zijn EU-collega’s.

Staan we aan de vooravond van een nieuwe asielcrisis?
‘Niet aan de vooravond, we zitten er al in. Nederland kampt met een grote instroom en alle opvangproblemen van dien. Maar landen als Oostenrijk en Tsjechië hebben het nog veel zwaarder. Dat lieten die collega’s aan alle kanten merken. België kan het ook niet meer aan. Een flink aantal ministers zei vandaag: zo gaat het niet langer.’

Heeft de EU dat niet over zichzelf afgeroepen? Lidstaten zijn al jaren sterk verdeeld over voorstellen voor een Europees asielbeleid. De zaken van de mensensmokkelaars floreren bij deze impasse, er wordt hun niets in de weg gelegd.
‘Die verdeeldheid speelt absoluut een rol bij de toenemende migrantenstroom. Lidstaten slagen er niet in afspraken te maken, en dan geldt letterlijk: stilstand is achteruitgang. Mensensmokkelaars spelen daarop in. Daarnaast hebben we ons, zoals de premier laatst zei, door covid in slaap laten sussen. We dachten dat de instroom laag zou blijven. En dan zijn er nog miljoenen Oekraïense vluchtelingen.’

Veel migranten hebben geen recht op een verblijfsvergunning, een klein aantal verlaat daadwerkelijk de EU. De EU kan landen die hun burgers niet terugnemen onder druk zetten met visabeperkingen, maar doet dat nauwelijks. Gaat dat veranderen?
‘Dat denk ik wel na het overleg van vandaag. We gaan die stok meer hanteren, met als ontwikkelingshulp en handelsvoordelen als wortel. Ik verwacht snel voorstellen van de Europese Commissie waarin het zoet en het zuur zitten.’

De lidstaten kunnen allang dit soort besluiten nemen, maar zijn te verdeeld daarvoor.
‘Daarom is het belangrijk dat er volgende maand een aparte EU-top over migratie is. Het is lang geleden dat de regeringsleiders zich hierover hebben gebogen. Mark Rutte speelt een belangrijke rol hierin. Het is geen toeval dat hij deze dagen door Europa reist. Deze week Brussel en Wenen, en daar komen nog een paar steden bij. Het migratiebeleid laat veel te lang op zich wachten door de grote belangenverschillen tussen Noord, Oost en Zuid.’

Slechts vijf lidstaten maken echt gebruik van Frontex, het EU-agentschap voor de bewaking van de Europese buitengrenzen, om uitgeprocedeerde asielzoekers terug te laten keren. Weet u welke?
‘Ik heb ze niet alle vijf paraat.’

Dat zijn Frankrijk, Duitsland, Italië, Zweden en Cyprus. Waarom doet Nederland dit niet?
‘Omdat wij onze eigen Dienst Terugkeer en Vertrek hebben. Die is leading in de wereld. Formeel is Nederland een Europese buitengrens, met Schiphol en Rotterdam, maar je kunt dat niet vergelijken met Griekenland, Italië en Bulgarije. Het is beter als Frontex zijn schaarse middelen voor die landen inzet.’

Het kabinet pleit voor asielcentra bij de Europese buitengrenzen. U biedt Schiphol en Rotterdam aan?
Lachend: ‘Bijzonder dat dat uw eerste gedachte is, ik zou daar niet direct op komen. Een land in het zuiden ligt meer voor de hand. De voornaamste migratieroutes lopen via de Middellandse Zee en de Balkan. Ik denk dus eerder aan Libië, Tunesië en Algerije. Het punt is: de mensensmokkelaars hebben hebben al hun hubs – neem Niger dat een vertrekpunt is voor migranten uit vele andere landen.’

Maar het kabinet kiest voor centra buiten Europa?
‘Ja, maar niet uitsluitend. Het zou goed zijn een soort EU-Turkije-deals te sluiten met andere landen. Constructies waarbij dat land de opvang en asielafhandeling regelt in ruil voor geld en materieel uit de EU.’

Het kabinet wil dat er met EU-geld hekken worden gebouwd aan de buitengrenzen. Oostenrijk vraagt daar al langer om, Hongarije ook en commissaris Johansson sloot dat vandaag niet meer categorisch uit. Gaat dat nu gebeuren?
‘We hebben buitengrenzen, die mag je markeren met een hek. Daar moeten natuurlijk wel poorten in zitten, mensen moeten asiel kunnen aanvragen. Het voordeel van dat soort hekken is dat migranten dan elders asiel aanvragen, niet meer in Nederland.’

Uw Duitse collega pleitte voor legale migratie, dat helpt landen hun uitgeprocedeerde burgers terug te nemen. Toen de Commissie dat vorig jaar voorzichtig aankaartte, gooide Nederland onmiddellijk de deur dicht.
‘Ik vond dat de Commissie dat helemaal niet voorzichtig aansneed. Vrijwel de hele Tweede Kamer zei: dat gaan we niet doen! En dat vond ik ook. Maar kijk naar de afspraak tussen Griekenland en Bangladesh: Bengali krijgen toestemming seizoenswerk in Griekenland te verrichten, in ruil waarvoor Bangladesh zijn uitgeprocedeerde burgers terugneemt. Dat soort in tijd beperkte arbeidsmigratie, als onderdeel van een akkoord, vind ik prima. Ook Nederland heeft mensen nodig. Je moet taboeloos nadenken over oplossingen.’