Raad van Europa: Nederlandse rechter normaliseert discriminatie door marechaussee

Gepubliceerd op: 8-10-2021

De Raad van Europa is ‘ernstig bezorgd’ over etnisch profileren door de marechaussee. Dat schrijft deze in een brief aan ministers Ollongren en Grapperhaus, ingezien door deze krant. Het is een reactie op een recente uitspraak van de rechter, die stelt dat de marechaussee etnisch mag profileren.
‘De recente uitspraak toont niet alleen aan dat etnisch profileren nog steeds gebeurt in Nederland, het laat ook zien dat het rechtssysteem het ondersteunt en rechtvaardigt’, schrijft Momodou Malcolm Jallow, rapporteur van de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa in een brief aan ministers Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken) en Ferd Grapperhaus (Justitie & Veiligheid).
‘Daarmee wordt een duidelijke uiting van discriminatie op grond van etniciteit genormaliseerd’, stelt Malcolm Jallow.
De Raad van Europa is de hoogste mensenrechtenorganisatie van het Europese continent. De Parlementaire Vergadering van de Raad bestaat uit 324 leden uit 47 landen en monitort mensenrechtenschendingen. Ook kiest hij rechters die plaatsnemen in het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM).
De Raad levert vaker kritiek op de mensenrechtensituatie in lidstaten. Zo stelde het vorig jaar in een kritisch rapport dat Nederland haar onderwijs in minderheidstaal Fries moet versterken.
Maar dit is de eerste keer sinds zijn aantreden twee jaar geleden dat rapporteur Malcolm Jallow zich direct wendt tot een regering van een lidstaat. Malcolm Jallow: ‘Ik hoop dat de regering dit serieus neemt en de noodzakelijke stappen onderneemt.’
Het ministerie van Justitie en Veiligheid wil nog niet reageren op de kritiek. Op een later moment stuurt het ministerie een brief naar de Tweede Kamer, laat een woordvoerder weten.
Geen directe gevolgen
De brief heeft geen directe gevolgen voor de Nederlandse regering, vertelt hoogleraar Europees Recht René Repasi (Erasmus Universiteit). ‘Dit soort brieven is vooral bedoeld om publieke aandacht te vestigen op een zaak. Het is de eerste stap in een langere procedure, met aan het einde mogelijk een officieel rapport of resolutie.’
‘Hoe ziet een Nederlander eruit? We leven in 2021, Nederland is een diverse maatschappij’, licht rapporteur Malcolm Jallow zijn kritiek telefonisch toe. ‘De Nederlandse regering is verplicht personen te beschermen tegen discriminatie. De Raad van Europa vindt dat etnisch profileren in al z’n vormen moet worden bestreden.’
Een coalitie van twee burgers en vier mensenrechtenorganisaties begon in 2020 een bodemprocedure omdat de marechaussee niet-witte mensen structureel aan strengere grenscontroles zou onderwerpen.
De rechter oordeelde vorige maand dat de marechaussee inderdaad etniciteit gebruikt in het opstellen van risicoprofielen, maar dat dat niet per definitie discriminatie is. De grenscontrole heeft als doel iemands verblijfsstatus vast te stellen. ‘Etnische uiterlijke kenmerken hóéven niet, maar kúnnen wel een objectieve aanwijzing zijn voor iemands herkomst of nationaliteit’, schreef de rechter. Van discriminatie zou pas sprake zijn als etniciteit de enige reden was voor extra controles. Dat is volgens de rechter niet het geval.
‘Dit soort uitlatingen van de Raad van Europa is zeker niet onbelangrijk’, reageert emeritus hoogleraar rechten van de mens Cornelis Flinterman (Universiteit Maastricht). ‘Maar ik vind dat het wat vroeg komt, want het gaat hier om de uitspraak van een lagere rechter.’
Lange rechtsgang
Hoger beroep is al ingesteld en de zaak is zo belangrijk dat die uiteindelijk waarschijnlijk bij de Hoge Raad of het EHRM belandt, schat Flinterman in. ‘Dat is een lange rechtsgang, waar politieke organen zoals de Parlementaire Vergadering enige terughoudendheid in moeten tonen.’
Malcolm Jallow richt zijn pijlen naar eigen zeggen niet op de Nederlandse rechtsgang, maar op de regering. ‘Het juridische proces is een nationale aangelegenheid waar ik niks over te zeggen heb. Ik wil het probleem onder de aandacht brengen. Etnisch profileren bestaat in Europa, en Nederland is geen uitzondering. Elk land heeft de taak ervoor te zorgen dat iedereen zich vrijelijk kan bewegen.’
Medewerkers van Controle Alt Delete, een van de partijen die de rechtszaak tegen etnisch profileren door de marechaussee aanspanden, voorafgaand aan de uitspraak van de rechtbank in Den Haag.
Het handelen van de marechaussee kwam in 2018 in het nieuws toen toenmalig Eindhovens gemeenteraadslid Mpanzu Bamenga (D66) landde op Eindhoven Airport en werd aangezien voor een Nigeriaanse mensensmokkelaar. Hij werd, niet voor de eerste keer, geselecteerd voor een extra controle door de douane.
Samen met Amnesty International, Controle Alt Delete, antidiscriminatiebureau Radar, het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten en een andere burger spande Bamenga de zaak aan. Een datum voor het hoger beroep is nog niet bekend.