Nederlandse marechaussee in Oekraïne: 'Oorlogsmisdrijven niet ongestraft laten'

Gepubliceerd op: 5-5-2022

Een team van Nederlandse experts reist af naar Oekraïne om daar bewijs voor oorlogsmisdaden te verzamelen. Zij zoeken er naar zogenaamde 'stille getuigen': sporen die op een dag moeten leiden tot het straffen van daders. "Het is cruciaal dat bewijs goed wordt geborgd."
Het bloedbad van burgerdoden in Boetsja, de gruweldaden in Borodjanka, Irpin en Marioepol. De meest vreselijke beelden zijn naar buiten gekomen sinds Rusland zijn buurland Oekraïne binnenviel op 24 februari.
Voor het juridisch vaststellen van al deze gebeurtenissen moet grondig onderzoek worden gedaan. Maar omdat Oekraïne dat niet alleen kan, vraagt het land ook om hulp van andere landen en het Internationaal Strafhof in Den Haag, dat begin maart al een onderzoek instelde naar oorlogsmisdaden in Oekraïne.

Wat zijn stille getuigen?
De Nederlands forensisch rechercheurs gaan in Oekraïne zogenaamde 'stille getuigen' veiligstellen. Dat zijn sporen die meer kunnen vertellen over wat daar is gebeurd. Afhankelijk van de gevonden sporen wordt volgens de Koninklijke Marechaussee gehandeld en zijn er vele mogelijkheden, zoals fotograferen en het nemen van DNA-monsters.

'Specifieke expertise'
Ook Nederland geeft gehoor aan de oproep van Oekraïne. "Het is cruciaal dat bewijs goed wordt geborgd, zodat het bruikbaar is voor strafrechtelijke procedures door het Internationaal Strafhof en nationale jurisdicties", zegt een woordvoerder van de Koninklijke Marechaussee tegen RTL Nieuws.
In samenwerking met internationale partners blijft Nederland erop inzetten dat oorlogsmisdrijven niet ongestraft blijven. Nederland heeft specifieke expertise, die hier direct aan kan bijdragen."
Die expertise komt in de vorm van een team van zo'n dertig leden. Daarin zit vooral personeel van de Koninklijke Marechaussee. Denk aan rechercheurs, experts die explosieven opruimen, medisch personeel, een tolk en leden van de Brigade Speciale Beveiligingsopdrachten (BSB), de elite-eenheid van de marechaussee. Zij krijgen hulp van experts van het Nederlands Forensisch Instituut.
Waar het team precies onderzoek doet, blijft voorlopig geheim. "U zult begrijpen dat de veiligheid van onze mensen mede voorop staat en wij daarom niet noemen op welke locaties zij exact gaan werken", aldus de Marechaussee-zegsman.

Meer landen helpen
Nederland is niet het enige dat hulp biedt. Ook Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Slowakije hebben experts naar Oekraïne gestuurd voor vergelijkbare werkzaamheden. "Het onderstreept de solidariteit van andere landen met Oekraïne, en hoe ernstig oorlogsmisdaden zijn", zegt Marten Zwanenburg, hoogleraar militair recht aan de Universiteit van Amsterdam en de Nederlandse Defensie Academie.
"Het onderstreept de solidariteit van andere landen met Oekraïne."
De kern van het werk bestaat uit forensische opsporing, legt Zwanenburg uit. "Denk aan het identificeren van slachtoffers en het uitzoeken hoe zij zijn omgekomen. Verder zal worden gezocht naar resten van Russische wapens, zoals munitie, raketten en bommen. En waar die vandaan zijn gekomen."
Het mag merkwaardig klinken, maar zelfs tijdens het voeren van oorlog zijn er regels. Alle landen ter wereld hebben in de conventie van Genève afspraken gemaakt om burgers te beschermen. Hoe zit dat met Rusland?

Uitdagingen
Dit bewijsmateriaal moet in combinatie met verklaringen van ooggetuigen ooit dienen als bewijs in de rechtszaal. Volgens de hoogleraar hebben de forensisch experts van het Nederlands Forensisch Instituut internationaal een goede reputatie, en hebben BSB-militairen van de marechaussee recent nog ervaring opgedaan bij het evacueren in Afghanistan. Al zijn er, los van het gevaar om momenteel te opereren in Oekraïne waar nog geregeld bommen vallen, nog genoeg uitdagingen.
"Denk aan het vinden van bewijs waarmee je uiteindelijk ook de verantwoordelijken voor oorlogsmisdaden kan vervolgen", zegt Zwanenburg. "Als militairen op de grond burgers hebben gedood, zoek je ook naar bewijs om dat te linken aan mensen hoger in de hiërarchie. Zoals getuigenissen van gevangen genomen Russen, onderschepte communicatie of documenten. Dat is lastiger te vinden, maar wel ontzettend belangrijk."
Het Nederlandse team is voor een periode van twee weken in Oekraïne. Een verlenging van die periode is momenteel niet aan de orde, laat de Marechaussee desgevraagd weten.