Vlijmscherp scheermesdraad moet in Bulgarije de vluchteling buiten Europa houden

Gepubliceerd op: 20-5-2023

Vlijmscherp scheermesdraad moet in Bulgarije de vluchteling buiten Europa houden: ‘De EU kijkt de andere kant uit’
In Bulgarije moeten metershoge hekken met vlijmscherp scheermesdraad migranten ervan weerhouden om Europa binnen te komen. Maar velen blijven de gevaarlijke oversteek wagen. Een reportage langs de grimmige buitengrens van de EU.
Acht keer probeerde Farhad uit Syrië ongezien Europa binnen te komen. Zeven keer mislukte dat. Dan stonden hij en zijn medevluchtelingen voor het drie meter hoge hek op de grens tussen Turkije en Bulgarije, maar hadden de Bulgaarse grenswachten hen in de gaten. Of ze klommen wel over het hek, maar werden aan de andere kant alsnog gepakt. “De Bulgaren sloegen ons dan, best hard. En duwden ons door een poort in het hek terug naar Turkije.”

De achtste keer werd de groep weer gevonden, maar niet teruggestuurd naar Turkije. Nu wacht Farhad, in een grote opvanglocatie 30 kilometer van de Turks-Bulgaarse grens, totdat hij ‘een document krijgt’. Daarmee wil hij verder Europa in reizen. “Ik wil niet in Bulgarije blijven, ik wil naar Noorwegen,” vertelt hij net buiten de bewaakte poort van de opvang. Over de Bulgaarse grenswachten zegt hij: “Ik begrijp wel dat ze ons sloegen, want wat wij doen is illegaal en dat vinden ze irritant.”

Hekken langer en hoger
Het verhaal van Farhad vertelt precies de ongelooflijke weerbarstigheid van de Europese migratiecrisis. De hekken langs de Europese buitengrenzen worden langer en hoger, maar ze schrikken migranten nauwelijks af. Ze kiezen er niet voor zich bij een Bulgaarse grensovergang te melden en daar asiel aan te vragen, omdat ze bang zijn om teruggestuurd te worden naar Turkije of omdat ze ongezien willen doorreizen naar andere Europese landen. De optie die rest, is illegaal de grens over gaan.
In februari was er, op verzoek van Nederland en Oostenrijk, een extra EU-migratietop. Een van de onderwerpen: nog meer maatregelen aan de buitengrenzen van Europa, vooral in Griekenland en Bulgarije. Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, zei tegen de Bulgaren: “We kunnen jullie helpen, met drones, met radar.”

Beschermen
Dat willen de Bulgaren wel, zeggen grenswachten Anatoliy Zagarov en Georgi Bahchevanoy. “Wij moeten hier de Europese grens beschermen. Ons gebied is groot en ruig. Dus we hebben meer spullen nodig: betere wagens, betere communicatiemiddelen.”

De twee mannen staan op een koude, nevelachtige dinsdagmorgen in april op een heuvel bij het dorpje Lesovo. Voor hen staat het veelbesproken dubbele grenshek dat Bulgarije nu van Turkije scheidt: drie meter hoog, vol met vlijmscherp scheermesdraad. Naast het hek staan camera’s, met bewegingssensoren. Die beelden gaan direct naar de controlekamer van de Bulgaarse grenspolitie. Gewone burgers mogen niet in deze grensstrook komen. Dit is de buitengrens van de Europese Unie.

235 kilometer
In 2013 begonnen de Bulgaren met bouwen. Nu staat er een hek over 235 van de 270 kilometer lange Turks-Bulgaarse grens. Ter vergelijking: als het hek op de grens tussen Nederland en Duitsland zou staan, zou het van Groningen tot Limburg komen.

Bij paal 175 hangen twee zwarte, gescheurde handschoenen in het prikkeldraad. Stille getuigen van een migrant die ongezien en zo snel mogelijk over het hek wilde klimmen. Soms zien de grenswachten ook ladders aan de Turkse kant liggen. En elke dag rijdt een reparatieploeg langs het hek om te kijken of er die nacht gaten in zijn geknipt.

Het hek werkt, zegt grenswacht Zagarov. “We kunnen de toegang nu beter reguleren. Voordat er een hek was, liepen mensen gewoon de grens over.” Hij en zijn collega’s in de regio Lesovo komen ‘niet meer elke dag mensen tegen’. “We zijn elke dag met zo’n zestig collega’s op pad in een gebied vanaf het hek tot 30 kilometer het land in.” De migranten die ze tegenkomen zijn vooral jonge mannen uit Afghanistan, Syrië en Marokko.

De Bulgaren krijgen bij hun controles ook steun vanuit Nederland. Al twaalf jaar helpt de Koninklijke Marechaussee via Frontex (de Europese organisatie voor grens- en kustbewaking) bij het controleren van de grens. Op dit moment zijn er vijf Nederlandse marechaussees in het land. Twee van hen rijden samen met de Bulgaar Bahchevanoy patrouilles.

“Als je in dit gebied een bosje inloopt, zie je bijna altijd wel achtergelaten spullen van migranten: slaapzakken, kleren, lege waterflessen,” zegt marechaussee Joël, die voor twee maanden is uitgezonden naar Bulgarije. “Afgelopen zomer stuitten we op een hele groep migranten, die zaten al dagen verscholen, te wachten tot hun tussenpersoon ze zou komen ophalen. Maar die kwam niet. Het was bloedheet, ze hadden amper water of eten. Waren ze toch wel blij dat wij ze vonden.”

Reguleren en registreren
De marechaussee ‘is er niet om mensen tegen te houden,’ zegt een woordvoerder, maar helpt reguleren en registreren. “Zodat we weten wie hier de EU in komen.”

Migratie-experts zijn het niet eens met de Bulgaarse aanpak. Hekken verplaatsen het probleem alleen maar en zorgen ervoor dat migranten nog gevaarlijkere manieren zoeken om naar Europa te kunnen, stelde Henk van Houtum, hoogleraar politieke geografie en coördinator van het Nijmegen Centre for Border Research.

“Migranten gaan er omheen, onderdoor of overheen. Ze maken de overgang vooral gevaarlijker en dodelijker.” Hekken leveren alleen een ‘zinloze en steeds gewelddadigere race to the bottom op tussen de veiligheidsindustrie en de smokkelaars’.

Voorkomen nieuwe routes
In de Turkijedeal van 2016 beloofde Turkije de EU om niet alleen de bootjes vol migranten vanuit Turkije naar Griekenland tegen te houden, maar ook om ‘te voorkomen dat er nieuwe migratieroutes zouden ontstaan, bijvoorbeeld via Bulgarije’. Europa vertrouwde daar niet zomaar op. De cijfers zeggen dat er sinds 2014 maar liefst 1700 kilometer aan hekken is bijgebouwd aan de (buiten)grenzen van Europa, waarvan grote stukken op grenzen in de westelijke Balkan: Bulgarije, Hongarije, Griekenland.

Toch meldde Frontex in 2022 145.000 pogingen om illegaal de grenzen in die regio te passeren, 136 procent meer dan in 2021. Hoeveel mensen er ongezien de grens over kwamen, is uiteraard onbekend. Die stijging heeft er onder meer mee te maken dat de Turkse president Erdogan dreigde Syrische vluchtelingen in zijn land terug te sturen naar Syrië. Duizenden van hen besloten alsnog door te reizen naar Europa.

De cijfers voor de westelijke Balkanroute liggen in 2023 iets lager dan in 2022, maar de route blijft, na de tocht over de Middellandse Zee, de meest gebruikte mensensmokkelroute naar Europa. Van belang voor Nederland: via de Balkan komen vooral Syriërs en Afghanen naar Europa, over de Middellandse zee zijn dat vooral Afrikanen uit Ivoorkust en Guinee. Die laatsten vragen veel minder vaak asiel aan in Nederland, maar reizen doorgaans naar andere Europese landen.

Pushbacks
En dan is er nog de olifant in de kamer: de pushbacks, het terugzetten van vluchtelingen over de grens, en het geweld dat daarbij zou worden gebruikt. Het terug over de grens zetten van migranten zonder hun de kans te geven asiel aan te vragen is in strijd met het vluchtelingenverdrag van Genève en daarmee illegaal.

Farhad uit Syrië werd geslagen door de grenswachten, zegt hij. Hasni uit Algerije ook. “Ik heb zes keer geprobeerd vanuit Turkije Bulgarije in te komen. We werden steeds gepakt. Agenten sloegen ons, maakten onze telefoons kapot en we moesten onze kleren uitdoen. In onze onderbroeken zetten ze ons dan terug,” vertelt hij per app. “Vrienden van me zijn omgekomen door de kou.”

De afgelopen jaren hebben hulporganisaties als het Border Violence Network en Human Rights Watch al veel vergelijkbare verhalen opgetekend over die pikzwarte kant van de Europese buitengrens. In oktober vorig jaar doken beelden op van een Bulgaarse grenswacht die op migranten zou hebben geschoten. Een jonge man zou daarbij geraakt zijn. “De EU weet dat het gebeurt, maar kijkt gewoon de andere kant uit,” stelt een woordvoerder van No Name Kitchen, een organisatie die migranten in de Balkan helpt.

Camera’s
Het is allemaal niet waar, is het standpunt van de Bulgaarse overheid. Grenswacht Georgi zegt het zo: “Wij zetten niemand terug. Ze gaan zelf terug naar Turkije als ze ons zien, want ze willen niet in Bulgarije worden geregistreerd.” Met zo’n registratie kunnen andere Europese landen hen terugsturen naar Bulgarije. “Er staan hier overal camera’s. Als er pushbacks zijn, zou dat wel op beeld staan, toch?”

Geweld gebruiken de grenswachten ook niet, stelt Georgi’s collega Anatoliy. Volgens hem adviseren mensensmokkelaars, die de immigranten tegen betaling helpen, de vluchtelingen om te zeggen dat er geweld is gebruikt. “Want dan zullen andere landen hen misschien minder snel terugsturen naar Bulgarije.” Zeker één Nederlandse rechter oordeelde vorig jaar inderdaad dat een asielzoeker om de misstanden in Bulgarije niet mag worden teruggestuurd naar dat land.

Wat weten de Nederlandse marechaussees? “Wij hebben geen incidenten gezien,” zeggen Joël en zijn collega die nu hun missie van twee maanden in het gebied uitvoeren. Als ze die wel zien, rapporteren ze die, zeggen ze. Ze kunnen zich ook niet voorstellen dat hun directe Bulgaarse collega’s zich met pushbacks bezighouden.

Serieuze incidenten
Maar Frontex, zo ontdekten internationale media, heeft in 2021 en 2022 toch 25 rapporten van ‘serieuze incidenten’ in Bulgarije opgemaakt. Persbureau AFP citeerde uit een Frontexdocument dat ‘pushbacks geregeld voorkomen en dat Frontexpersoneel expres uit de buurt wordt gehouden als het gebeurt’.

Dat het er soms ruig aan toegaat in dit grensgebied, is zeker. In november werd een grenswacht uit de kazerne van Georgi en Anatoliy doodgeschoten aan de grens. De Bulgaarse media stonden er bol van. “Een kogel recht in zijn hoofd,” zegt Anatoliy. De kogel kwam uit Turkije, waar twee mensen zijn gearresteerd. Of zij smokkelaars zijn, wordt nog onderzocht. “We gaan een monument voor onze overleden collega oprichten op de kazerne.”

Een hek, camera’s, drones, helikopters, radar. Het is een enorme inzet voor een land dat eigenlijk zelf niet zoveel last heeft van de vluchtelingenstroom. De meeste migranten willen door. In Bulgarije zijn zo’n tien opvangkampen waar in totaal vijfduizend asielzoekers kunnen verblijven. In Nederland wonen momenteel bijna 53.000 asielzoekers in 189 opvanglocaties.

Naar Noorwegen
Syriër Farhad wil ook niet in Bulgarije blijven. Als hij een tijdelijk verblijfsdocument heeft gekregen van de Bulgaren, kan hij reizen en trekt hij door. “Ik ben een mecanicien en wil een baan zoeken in Noorwegen.” De kans dat de Noren hem terugsturen naar Bulgarije, neemt hij op de koop toe.

Algerijn Hasni, geen oorlogsvluchteling, maar een arbeidsmigrant, deed het weer anders. Nadat hij zes keer door de Bulgaren terug de grens met Turkije over werd gezet, probeerde hij het een paar kilometer verderop: bij de Grieks-Turkse grens. “Ik ben onder een vrachtwagen gaan hangen en dat lukte.” Vanuit Griekenland trok hij door naar Frankrijk, vertelt hij telefonisch.

De Bulgaarse grenswacht Anatoliy wil, als de patrouille langs het hek op zijn einde loopt, op persoonlijke titel nog wel wat toevoegen. “Het beste zou zijn als er locaties komen waar vluchtelingen veilig asiel kunnen aanvragen in Europa. Vanuit daar kunnen we dan degenen die asiel krijgen over Europa verdelen. Dan hoeven echte vluchtelingen geen gevaarlijke dingen meer te doen om in Europa te komen... zoals met kinderen over dit enorme hek klimmen.”

 

Bron: Het Parool

Altijd op de hoogte? Meld u aan voor de wekelijkse nieuwsbrief