De etterende wond die nooit heelt

Gepubliceerd op: 27-2-2025

De etterende wond die nooit heelt: de Piersonrellen hebben de marechaussee lang pijn gedaan
Het is nu alweer 44 jaar geleden, op 23 februari, maar de Piersonrellen in Nijmegen zorgen nog steeds voor gemengde gevoelens bij de marechaussee. Er werd enorm veel geweld gebruikt bij wat toen in Nederland de grootste volksopstand was na de Tweede Wereldoorlog. ,,Het is een soort etterende wond.” Nu is er voor het eerst een boek met hún kant van het verhaal.

,,Vanuit de marechaussee was er behoefte”, zo verklaart oud-commandant van de marechaussee Rob Veltman de totstandkoming van het boek Grootschalig geweld dat hij schreef samen met voormalig bevelhebber Kees Neisingh. ,,Er is nooit zulke felle kritiek geweest op de marechaussee als toen hier in Nijmegen", zegt Veltman. ,,Wij vroegen ons af waarom dat was. Het is een soort etterende wond.”

Die wond ontstond 44 jaar geleden toen in het centrum van Nijmegen een ware veldslag ontstond rondom de geplande bouw van een parkeergarage. Rondom de Piersonstraat waren talloze panden gekraakt en de straten werden verdedigd met barricades van prikkeldraad, zand en meerdere auto’s.

Op 23 februari 1981 begon de politie met de ontruiming, maar moest eerst een zitblokkade van honderden geweldloze sympathisanten bij de Bloemerstraat verwijderen. De marechaussee deed dit met nogal wat geweld; later verschenen er vernietigende rapporten over het optreden van de marechaussee. Het beeld dat uit deze rapporten naar voren kwam, is dat de marechaussees overmatig geweld gebruikten tegen vrouwen. Wat ook bleef hangen: het zichtbaar genoegen waarmee sommige leden van de ME en de marechaussee geweld toepasten.

,,Maar daarvoor zijn eigenlijk alleen de demonstranten geïnterviewd en daar zijn vervolgens conclusies uitgetrokken”, stelt Veltman. Veltman en Neisingh wilden het hele verhaal horen, van alle partijen. Veltman: „Dus over diezelfde situaties waarover de demonstranten spreken, hebben we ook gesproken met de marechaussees die daar ingezet waren. We hebben ook de baas van het peloton dat daar was ingezet geïnterviewd. En ik kan je zeggen: die heeft jarenlang thuis gezeten met de vraag: ‘Hoe is me dit overkomen?’ Ik vond dat zowel de marechaussees als de pelotonscommandant recht hadden op een antwoord. Wat is daar nou precies gebeurd?”

Het antwoord? ,,Wat daar precies verkeerd ging, was het feit dat het peloton waar we het hier over hebben eigenlijk alleen maar bedoeld was voor een aantal beveiligingstaken.” Het politiebureau, het gemeentehuis: dat soort plekken moesten beschermd worden. ,,Een peloton werd echter op Plein ’44 geplaatst, om te voorkomen dat er nóg meer krakers naar het gebied zouden komen. En vervolgens hebben die mensen een hele nacht op hun poten gestaan om hun taak uit te oefenen. Op het einde werd door de politie gezegd: we hebben nog een klusje voor jullie. Willen jullie nog even die 350 demonstranten die daar bij café De Plak zitten weghalen? Dat was nooit de bedoeling. Moet je je voorstellen: de opdracht was om met 25 man de 350 demonstranten die voor De Plak zaten weg te halen.”

De demonstranten werden gesommeerd weg te gaan en hen werd verteld dat er anders geweld gebruikt zou worden. Veltman: ,,Dat is een beetje standaard ja, en ik hoop dat iedereen het gehoord heeft, maar daar ga ik maar even van uit. Nou ja, dan blijven demonstranten zitten en moet je kijken hoe je ze dan gaat weghalen. Dus aanvankelijk werd geprobeerd om ze weg te slepen. Maar ja, met 25 man 350 mensen wegslepen, dat is gewoon een onbegonnen zaak. Ze waren er ook nooit voor getraind. Ja, en dan komt het. Uiteindelijk begonnen dus de krakers zich ermee te bemoeien door allerlei zware voorwerpen van de daken te gooien.”

De twee boekschrijvers zagen in de tot nu toe verschenen verhalen niet terug dat krakers overmatig geweld gebruikten. ,,Er werden televisies naar beneden gegooid, ijskasten, brandbommen, molotovcocktails. Er is zoveel geweld gebruikt dat uiteindelijk een deel van de stad als het ware niet meer leefbaar was voor de Nijmegenaren. Dat is qua beeldvorming onderbelicht gebleven, waardoor het beeld helemaal naar de andere kant is verschoven. Ja, uiteindelijk werd er ook gesleept, getrokken en geslagen. Dat klopt. Echter, de marechaussees werden geconfronteerd met een heleboel geweld, met name van de krakers. En het was heel erg lastig om onderscheid te maken tussen demonstranten en krakers.”

Het leidt tot geweldsuitbarstingen. ,,En ik zal je zeggen dat die marechaussees daar ook moeite mee hadden. Ze vroegen zich af: ‘Wat zijn we hier nu eigenlijk aan het doen?’ Ze zijn echt in verlegenheid gebracht.”

ekschrijvers nu dat de marechaussee niets te verwijten valt? „Nee, nee”, haast Veltman zich te zeggen. „Maar als er veel geweld tegen jou wordt gebruikt, met name van de kant van de krakers, dan ben je gerechtigd om daar ongeveer in gelijke mate geweld tegenover te stellen. Het vervelende was alleen dat er hier twee groepen waren. De ene groep bestond uit krakers die bereid waren tot een grote hoeveelheid geweld, en de andere groep bestond uit demonstranten die voor de barricade zaten en eigenlijk alleen maar geweldloos wilden zijn.”

Het eindigde in een dag vol geweld waarbij er zelfs een tank werd ingezet. Logisch, vinden de boekschrijvers. ,,De hele Piersonstraat en alle gebouwen daaromheen waren in handen van de krakers. Dus op het moment dat je daar normaal materiaal zou gaan gebruiken, dan zouden de mensen daarin ook ‘onder vuur’ komen te liggen. En een tank is voor ons eigenlijk alleen maar een heel groot vierkant ding met rupsbanden dat als het ware iets wegschuift.”

Het was wel olie op het vuur. En slecht voor de beeldvorming. ,,Maar wij hadden het idee dat het anders tot een veel grotere clash zou zijn gekomen. Want je kunt niet zomaar over de barricades heenlopen.”

Is het boek een poging om het blazoen van de marechaussee te zuiveren? „Nee, want er is veel misgegaan. Maar ook aan de kant van politie en marechaussee zit enorm veel verontwaardiging.”

Niet alleen vanwege de gewelddadige acties en het negatieve beeld dat daardoor kon ontstaan. ,,Maar ook omdat er gewonden zijn gevallen en er echt veel leed is geweest dat voorkomen had kunnen worden als de besluitvorming bij het stadsbestuur over het optreden van de politie beter was geweest.”

Het meest droevige is misschien nog wel dat het stadsbestuur het zover liet komen om dat hoe dan ook een parkeergarage gebouwd moest worden. ,,En die is er nooit gekomen.”