Verpleger voor tuchtcollege voor hulp bij uitzetting van vreemdeling door marechaussee

Gepubliceerd op: 1-12-2025

Samenvatting

Het Regionaal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg Amsterdam buigt zich over de zaak waarbij verpleegkundige Lijnden betrokken was bij het in bedwang houden van een Syrische asielzoeker in een vliegtuig op Schiphol. De situatie, vastgelegd op beelden door Roos Ykema op Tweede Pinksterdag 2024, leidde tot onrust onder de ongeveer tweehonderd passagiers aan boord en roept vragen op over het optreden van de verpleegkundige en de marechaussee.

Bericht

Het zijn schokkende beelden die Roos Ykema op Tweede Pinksterdag 2024
maakt in een vol lijntoestel van Bulgaria Air dat met zo’n tweehonderd
passagiers aan boord op Schiphol klaarstaat voor vertrek naar Bulgarije..
Helemaal achterin het vliegtuig schreeuwt een man aan één stuk door.
Mede-reizigers raken er logischerwijs door van slag, maar Ykema weet wat
er aan de hand is. Hier wordt een asielzoeker uit Syrië tegen zijn wil het land
uitgezet, onder escorte van twee marechaussees in burger en een
verpleegkundige.

Ykema is niet toevallig aan boord. Ze is directeur van de zes jaar geleden
door haar opgerichte stichting MiGreat, die strijdt voor vrije migratie, en
werd door de advocaat van de asielzoeker getipt over wat er staat te
gebeuren. En daar wil ze, met hulp van een tweede activist, een stokje voor
steken. Bovendien heeft ze zo de kans voor het eerst met eigen ogen te zien
hoe zo’n deportatie in zijn werk gaat.
De asielzoeker in kwestie wordt in Ykema’s filmpje Joost genoemd, een
symbolische schuilnaam. Want ’een Joost’ zou dit nooit overkomen, is de
boodschap van MiGreat. Inmiddels duidt de stichting de bijna dertigjarige
Syriër aan als Tarik, wat vanwege zijn veiligheid ook niet zijn echte naam is.
Martelingen
Tarik ontvluchtte zijn thuisland, waar hij in IS-gebied woonde en
slachtoffer werd van gevangenschap en martelingen. Zijn voornaamste
reden om te vluchten was dat hij zou moeten dienen in het regeringsleger
van toenmalig president Bashar al Assad. Zijn twee broers deden hetzelfde.
Een van hen kreeg asiel in Nederland en woont en werkt in Eindhoven. Met
de andere broer probeerde Tarik ook de Europese Unie binnen te komen, in
eerste instantie via Griekenland.
Dat mislukte, volgens Ykema door een illegale pushback, waarbij
vluchtelingen zonder pardon de grens weer over worden gezet. De broers
belandden in beruchte vluchtelingenkooien in Bulgarije. Het Bulgaarse
detentiecentrum leek het eindstation, tot Tarik en zijn broer ineens op
straat werden gezet. Ze trokken naar Nederland in de hoop hier een
enigszins normaal leven te kunnen leiden, naar het voorbeeld van de derde
broer.
Tarik had pech, legt Ykema uit. ,,Van hem werden zijn vingerafdrukken
genomen, van zijn broer niet.’’ En daarmee trad voor Tarik de
onverbiddelijke regel (Dublinverordening) in werking dat hij terug moest
naar het EU-land waar hij als asielzoeker als eerste officieel binnenkwam.
Bulgarije dus, het land waar hij in een kooi werd gestopt, en ver weg van zijn
broers in Nederland.

Paniekaanvallen
Geen wonder dus dat Tarik niet van plan was vrijwillig op het vliegtuig te
stappen. Daarmee werd het dus een gedwongen vertrek. Omdat volgens
Ykema in zijn dossier staat dat hij paniekaanvallen had, depressief en
suïcidaal is geweest en er psychisch slecht aan toe was, liet de Dienst
Terugkeer en Vertrek een onafhankelijke arts beoordelen of Tarik ’fit tot fly’
was. Dat was zo volgens de arts, al werd wel een medische escorte nodig
geacht.
Dat werd een mannelijke verpleegkundige van Dutch Medical Group. Voor
medische begeleiding bij gedwongen uitzettingen doet de Dienst Terugkeer
en Vertrek sinds januari 2024 een beroep op dit vlakbij Schiphol gevestigde
bedrijf, waar ook de ambulancedienst Broeder de Vries onder valt.
Deze verpleger was vermoedelijk vaker betrokken bij dit soort uitzettingen,
blijkt uit het filmpje dat Roos Ykema maakte in het voor vertrek
gereedstaande toestel van Bulgaria Air. Terwijl het hartverscheurende
geschreeuw door het vliegtuig galmt, vertelt de aan zijn blauwe medische
handschoenen herkenbare man Ykema op kalme toon dat ze wat hem betreft
gewoon weer kan gaan zitten. ,,Er is niks aan de hand. Die meneer gaat
gewoon naar het buitenland. Zodra we in de lucht zijn is het over, want dan
weten ze het. Dit is het enige moment dat ze zich kunnen verzetten.’’

Dwangbuis
Hoewel het zo kan overkomen, was er volgens Ykema geen sprake van een
opzetje tussen de activisten en de asielzoeker. ,,Hij wist niet dat wij aan
boord zouden zijn, want hij zat toen al in detentie.’’ Volgens Ykema, die hem
bijstaat in de tuchtzaak, was Tarik niet eens van plan zich te verzetten. ,,Hij
raakte in paniek toen hij in het vliegtuig naar beneden werd geduwd.’’ Die
reactie was niet zo vreemd. ,,Hij had al vrij heftig geweld meegemaakt in
Syrië en daarna ook in Griekenland en Bulgarije.’’
Bovendien was Tarik ’op basis van de vooraf gemaakte risico-inschatting’
voorzien van een zogenoemde bodycuff - een dwangbuis om zijn
onderarmen en handen - en tiewraps om zijn enkels. Dat liet toenmalig
asielminister Faber vorig jaar weten op Kamervragen van Volt en de Partij
voor de Dieren. Ergens tijdens de procedure werd daar ook nog een brede
zwarte band om zijn bovenbenen aan toegevoegd, blijkt uit het filmpje van
Ykema.
Wat daarin ook te zien is, is dat de verpleger op een gegeven moment de
plaats inneemt van een van de twee marechaussees. Terwijl de ene
marechaussee zijn hoofd vasthoudt, zijn de blauwe handschoenen van de
verpleger te zien bij de benen van Tarik. Ook is te zien dat de verpleger een
hand vasthoudt van de schreeuwende asielzoeker. Ykema: ,,De tweede
marechaussee was toen druk met andere passagiers. Ook moest hij
overleggen met de piloot.’’

Drie ambulances
Het vertrek werd geannuleerd, volgens de oud-minister omdat ’de vlucht
werd verstoord door enkele passagiers die zich tegen de uitzetting keerden’.
Nadat Ykema en haar kompaan uit het vliegtuig waren gezet, volgde een
tweede vertrekpoging. De minister meldt dat er geen medische aanleiding
was om dat niet te doen.

Ook dit keer ging het mis. De minister wijt dit aan ’intensieve verzet van de
vreemdeling en zijn krachtsinspanningen’, waardoor de verpleger moeite
had ’de medische waarden van de vreemdeling’ te controleren. De verpleger
sloeg alarm toen Tarik het bewustzijn leek te verliezen. Volgens de minister
was het ’niet mogelijk vast te stellen of dit een medische reden had of werd
geveinsd’. Drie ambulances werden opgetrommeld en Tarik werd ter
controle overgebracht naar een ziekenhuis, rapporteert de minister in haar
beantwoording van de Kamervragen. ,,Alwaar geen bijzonderheden werden
geconstateerd. De vreemdeling is dan ook dezelfde dag nog ontslagen uit het
ziekenhuis.’’
Omdat de gedwongen uitzetting plaatsvond een dag voor het verstrijken van
de geldende terugstuurtermijn binnen Europa (een half jaar), betekende het
mislukken ervan ook dat van uitzetting van Tarik geen sprake meer kon zijn.
Hij belandde alsnog in een reguliere asielprocedure. Die loopt nog steeds,
aangezien de wachttijd sowieso al achttien maanden is en voor Syriërs
vanwege de veranderde situatie in dat land nog eens een half jaar langer.

Smoren
Het gaat naar omstandigheden goed met Tarik, vertelt Roos Ykema. Volgens
haar was het geweld tegen haar protegé schokkend. Een van de
marechaussees zou geprobeerd hebben zijn geschreeuw te smoren door zijn
kaken op elkaar te drukken. Tarik zou bewusteloos zijn geraakt omdat hij
geen adem kreeg. ,,Juist doordat een verpleegkundige de marechaussee
hierbij hielp, heeft hij nu ook een trauma dat is gericht op de
gezondheidszorg. Hij heeft psychische hulp nodig, maar durft er niet om te
vragen. Dat hij zich de laatste tijd beter voelt, heeft hij op eigen kracht
bereikt.’’
Ykema stelt namens Tarik dat verpleegkundigen zich verre moeten houden
van het toepassen van geweld. ,,Zo’n gedwongen uitzetting is een bestuurlijke beslissing.

Er is geen sprake van een crimineel of van strafrecht.’’
Bij de hoorzitting vrijdag van het tuchtcollege vroeg Tarik de verpleger via
zijn tolk Arabisch waarom de verpleger hem niet heeft gerustgesteld.
,,Waarom heeft hij me niet verteld hoe ik anders kon ademhalen?’’ De
verpleger reageerde hierop met de mededeling dat Tarik kalmerende
medicatie was voorgeschreven. ,,Toen het schreeuwen en dergelijke begon,
was er geen enkele mogelijkheid meer om tot meneer door te dringen.’’

Marechaussee getuigt
De marechaussee die in het vliegtuig de leiding had was als getuige
opgeroepen door de advocaat van de verpleger. Hij verklaarde dat er volgens
hem sprake was van een geplande actie en dat de asielzoeker ’alles gaf’.
,,Het was heel heftig en duurde heel lang. Hij bleef schreeuwen en trappen
met zijn benen, ondanks de kaakfixatie door mijn collega. Meestal stopt het
als iemand onder controle is. Hij ging op maximale kracht door.’’
De advocaat van de verpleger wees erop dat er geen leidraad is die
voorschrijft hoe een verpleegkundige moet handelen in zo’n extreem
gespannen situatie. ,,Met actievoerders die een gedwongen uitzetting
proberen te voorkomen in een overvol vliegtuig.’’
Het tuchtcollege in Amsterdam doet op 9 januari uitspraak. Directeur Bas
Bonhof van Dutch Medical Group, de werkgever van de verpleger, wil tot die
tijd niet inhoudelijk reageren.
Naast de tuchtzaak lopen er nog klachtenprocedures van Tarik bij Dutch
Medical Group, de Inspectie Gezondheidszorg, de Geschillencommissie
Zorg, de Dienst Terugkeer en Vertrek en bij de Koninklijke Marechaussee.
Ykema: ,,Tarik hoopt op strakkere richtlijnen voor medische escortes.
Daarnaast hoopt hij op een schadevergoeding en in elk geval op erkenning
van wat hem is aangedaan.’’