Gemeenten zien geen fraude, maar willen aan de balie toch gezichtsfoto's maken

Gepubliceerd op: 5-3-2022

Mensen die zich op het gemeentehuis melden, bijvoorbeeld om een verhuizing door te geven of een rijbewijs aan te vragen, kunnen zomaar gevraagd worden om eerst op de foto te gaan. Naar schatting gebruikt bijna de helft van de gemeenten technologie om de vers geschoten gezichtsfoto te vergelijken met die op je identiteitsbewijs, maar het is onduidelijk hoe groot het probleem is dat ze daarmee willen voorkomen.
Is degene die zich meldt wel dezelfde persoon als op het identiteitsbewijs? Of lijkt die persoon alleen verdacht veel op de foto? Gemeenten gebruiken gezichtsscanners om te voorkomen dat iemand zich legitimeert met het ID-bewijs van een ander die op hen lijkt.
De methode is vergelijkbaar met de automatische grenscontrole op Schiphol, die al jaren in gebruik is. Reizigers scannen hun paspoort, waarna ze in de camera moeten kijken om de foto met het gezicht te vergelijken. Dat is bedoeld om snel door de poortjes te gaan.
Aan de grens worden lookalikes vermoedelijk het vaakst betrapt door het getrainde oog van een mens. Op onder meer luchthavens liepen vorig jaar 211 van dit soort bedriegers tegen de lamp, laat de Koninklijke Marechaussee weten. Vermoedelijk schatten fraudeurs hun kansen hoger in bij controle door een mens dan door een gezichtsscanner, licht het Expertisecentrum Identiteitsfraude en Documenten (ECID) van de marechaussee toe.
Hoewel gezichtsvergelijking bedoeld is om de snelheid van grenscontrole te bevorderen, zetten gemeenten de technologie expliciet in om bedriegers te betrappen. Maar het is onduidelijk hoe groot het probleem van lookalikefraude in het gemeentehuis is.
Het ECID constateerde vorig jaar 32 gevallen bij zijn ID-desk. Onder meer gemeenten kunnen hier aankloppen als zij fraude met ID-bewijzen vermoeden. Hoeveel van die gevallen daadwerkelijk via het gemeentehuis bij het ECID terechtkwamen, is onduidelijk; een analyse van de cijfers wordt binnen enkele weken verwacht. Ook is onbekend of technische gezichtsvergelijking heeft bijgedragen aan de opsporing.

Gemeenten kopen gezichtsscanners ook als er geen fraude is
Gemeenten die apparatuur voor gezichtsvergelijking aanschaffen, doen dat niet omdat er zich elke dag zoveel bedriegers melden. Zo maakte Vught onlangs bekend de technologie in te zetten, hoewel in de gemeente nooit lookalikefraude is geconstateerd.
"We doen dit ter bescherming van de burgers tegen identiteitsfraude", licht een woordvoerder toe. "Niet omdat we ervan uitgaan dat de mensen frauderen." Andere gemeenten die de apparatuur hebben gekocht en door NU.nl werden benaderd, geven hetzelfde aan.
Toch is er niets mis mee om een extra controle in te voeren, merkt Jan Grijpink op. Hij is emeritus hoogleraar informatiekunde bij de Universiteit Utrecht en publiceerde over identiteitsfraude. Maar hij waarschuwt dat gemeenten niet afhankelijk moeten worden van enkel en alleen technische gezichtsvergelijking.
Dat fraude niet of weinig lijkt voor te komen, roept wel de vraag op of het de investering waard is. De gemeente Zaltbommel kocht de apparatuur bijvoorbeeld al in 2015, maar sindsdien ligt deze op een plank stof te verzamelen. Dat suggereert dat lookalikefraude geen groot probleem met hoge urgentie is.
Toch neemt de verkoop al jaren toe, zegt Chino Klaverweide-Lorteije van ORIBI ID-Solutions. Dit bedrijf heeft naar eigen zeggen 350 camera's geleverd aan 140 gemeenten. "Dat gebeurt vaak als een buurgemeente het ook gaat gebruiken", zegt Klaverweide-Lorteije. "Die praten toch met elkaar: 'Moeten we dat ook niet gebruiken?'"
Ook ORIBI weet niet hoe groot het probleem is dat het bedrijf probeert op te lossen. "Ik heb enkele keren gehoord dat er een onderschepping heeft plaatsgevonden", is alles wat Klaverweide-Lorteije daarover weet.