De mens, de zwakste schakel

Gepubliceerd op: 3-5-2025

Het Nederlandse paspoort is moeilijk te vervalsen, maar er zit één zwakke schakel in de fraudebestrijding: ambtenaren
Gemeenteambtenaar Asma O. wordt verdacht van het sjoemelen met paspoorten. Ze zou de enige niet zijn: het omkopen van ambtenaren is een verdienmodel geworden.

Hoe raakt een 28-jarige vrouw uit Pijnacker in de klauwen van criminelen? Op die vraag kreeg de Rotterdamse rechtbank woensdag geen antwoord. Het beklaagdenbankje was gereserveerd voor Asma O., die als gemeentelijk baliemedewerker paspoorten zou hebben vervalst. Ze bleek ziek. Volgens haar advocaat was ze geveld door een buikgriep, waardoor ze niets kon uitleggen.

Ook tegenover de politie zweeg de nu dertiger over haar werk in Dordrecht en Vlaardingen. Die gemeenten huurden O. in 2018 en 2019 kortstondig in als uitzendkracht bij Burgerzaken, de afdeling die identiteitsbewijzen uitgeeft. O. zou drie paspoorten frauduleus hebben opgemaakt: de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens stuitte op reisdocumenten waarop de pasfoto’s niet overeenkwamen met de persoonsgegevens.

Onder de radar
De zaak staat niet op zichzelf, benadrukte de officier van justitie. Een valse identiteit is goud waard voor criminelen. Het stelt ze in staat onbezorgd grenzen over te steken, bankrekeningen te openen en appartementen te huren of kopen. Met een paspoort op een andere naam wordt een misdadiger plots onvindbaar voor de instanties. Dat gegeven werkt corruptie in de hand.

Vorig jaar werden ruim 3500 valse identiteitsdocumenten onderschept, bleek deze week uit het jaarverslag van het Expertisecentrum Identiteitsfraude en Documenten. Tegen RTL Nieuws zei het samenwerkingsverband van de politie en de Koninklijke Marechaussee dat het in 2024 iets minder valse paspoorten ontdekte, maar juist meer valse identiteitskaarten en rijbewijzen aantrof dan voorheen.

Een mogelijke verklaring is dat paspoorten moeilijker te vervalsen zijn dan identiteitspasjes. Het Nederlandse paspoort staat bekend als technisch hoogstaand en zeer moeilijk te kopiëren, zo stelde ook de officier van justitie tijdens O.’s zaak. Criminelen moeten het van échte paspoorten hebben. En bij het maken van dat soort id-bewijzen is er één zwakke schakel: ambtenaren.

Criminelen worden professioneler
In zijn afscheidsinterview als directeur van de Rijksrecherche trok Arthur van Baaren vorig jaar aan de bel in Trouw. Hij zag corruptie zakelijker worden; het omkopen van ambtenaren is nu een verdienmodel. “Uit onze onderzoeken blijkt dat er criminele informatiemakelaars zijn opgestaan, die kwetsbare ambtenaren doelbewust corrumperen.” Van Baaren noemde de overheid ‘wat naïef’. “Ambtelijke instanties denken vaak dat corruptie elders plaatsvindt.”

Wel zag hij verbeteringen, nadat in 2022 was gebleken dat bij een steekproef onder 8,7 miljoen paspoortaanvragen van 2010 tot 2019 pakweg 2,6 miljoen fouten waren gemaakt. Sindsdien krijgen baliemedewerkers betere voorlichting en zijn gemeenten begonnen met het aan de balie nemen van gezichtsfoto’s, om te voorkomen dat iemand zich legitimeert met het identiteitsbewijs van een ander.

Ook liepen er de afgelopen jaren meerdere onderzoeken naar corrupte ambtenaren. Mildred van D. werd in 2022 veroordeeld tot een werkstraf van 240 uur, een boete van 7000 euro en een beroepsverbod. Zij vervalste zeker achttien paspoorten in de gemeente Den Haag, voor onder anderen Marengo-kopstuk Ridouan T. Haar tussenpersoon kreeg twee jaar cel. Een Utrechtse stagiair kreeg vier maanden jeugddetentie voor het laten plaatsen van criminele pasfoto’s op naam van onwetende burgers, en de sjoemelende Vandana D. werd vorig jaar veroordeeld tot een gevangenisstraf van anderhalf jaar.

Kwetsbare omstandigheden
Het Haagse verbeterplan voor het ‘reisdocumentenstelsel’ werpt zijn vruchten af, erkende de officier van justitie woensdag. “Maar de zorgen van het Openbaar Ministerie en de Rijksrecherche zijn niet weggenomen.” Ook criminelen ontwikkelen hun aanpak, en zij hebben een neusje voor kwetsbare ambtenaren.

De moeilijke omstandigheden van O. woog hij wel mee in de strafeis: ze zat in een afhankelijkheidsrelatie met een man die vermoedelijk betrokken was bij de corruptie. Nu is O. alleenstaand moeder met schulden, mantelzorger, en mentaal instabiel. Tegen haar werd een werkstraf van 200 uur, toezicht van de reclassering, en een beroepsverbod van twee jaar geëist. De rechter doet op 14 mei uitspraak.