10 jaar nationale politie geen succes

Gepubliceerd op: 25-11-2022

Het was de grootste overheidsreorganisatie ooit: vijfentwintig regiokorpsen en het Korps Landelijke Politiediensten (KLPD) gingen tien jaar geleden op in een nationaal korps. Vijfenzestigduizend politiemedewerkers kregen een plek in een hele nieuwe organisatie en waren daar lang niet altijd blij mee. Om het allemaal nog onoverzichtelijker te maken kwam er ook een nieuwe politiewet. Afgelopen maandag keek de politietop terug op tien jaar Nationale Politie en verscheen Blauwdruk. Het boek is een vuistdikke kroniek en beschrijft met name de bestuurlijke chaos in de eerste jaren toen de korpschef van destijds, hoofdcommissaris Gerard Bouman, en minister Ivo Opstelten elkaar soms briesend de tent uit vochten.
Het ’verjaardagsfeestje’ maandag in het gebouw van de Hoge Raad was nogal sober en slechts voor een select gezelschap van hooggeplaatste politie- en justitiefunctionarissen. Er is eigenlijk ook geen reden voor een spectaculaire party. De huidige korpschef Henk van Essen koos voor een terugblik in de vorm van drie debatten. De door interviewer Coen Verbraak geleide praatsessies maakten haarfijn duidelijk dat het eerste decennium geen onverdeeld succes is.
De Nationale Politie is nog ver af van een honderd procent geslaagde reorganisatie. Van Essen bekende in zijn openingsspeech een ’bekeerling’ te zijn. Hij was tien jaar geleden fel tegen het invoeren van de Nationale Politie. Wat dat betreft kunnen we elkaar de hand geven. In meerdere columns leverde ik destijds stevige kritiek op de reorganisatie. Het ging me niet zozeer om het veranderen van de structuur, maar vooral om de belofte dat de reorganisatie meer ’blauw’ op straat zou brengen. In feite was het een ordinaire bezuinigingsoperatie.

Regiokorpsen
Ik herinnerde me dezelfde discussies toen gemeente- en rijkspolitie in de jaren negentig opgingen in regiokorpsen. Die transitie mondde uit in eindeloze vergadersessies en chaos. Het was niet voor niets dat georganiseerde misdaad juist in die periode een gezicht kreeg in Nederland. Terwijl de politie tijdens landerige heisessies kletste en babbelde, zagen meerdere criminele kopstukken kans heel erg groot te worden. Succesvolle rechercheteams werden destijds ontmanteld ten faveure van wijkteams, die maar alles moesten kunnen oplossen. Het tegendeel gebeurde.
Hetzelfde zagen we in de beginjaren van de Nationale Politie. Het boek Blauwdruk geeft talloze voorbeelden van de woelige eerste periode. Wie de uren van ruziemaken en vergaderen kwantificeert schrikt zich helemaal te pletter.

Ongemerkt groeien
Het is niet voor niets dat juist in die periode nieuwe misdaadorganisaties het licht zagen en ongemerkt konden groeien. Er werd regelmatig door politiebazen geroepen; „Tijdens de verbouwing blijft de winkel open.” Het tegendeel was waar.
Dat de politiezorg niet geheel instortte, was vooral te danken aan de tienduizenden loyale medewerkers die trouw hun werk deden en zich niet lieten afleiden door de machtsstrijd aan de top, waarvoor overigens niet alleen de politiebazen maar ook de politiek verantwoordelijk was. Als iets de debatten van maandag ook duidelijk maakten is dat er nog steeds een immense kloof is tussen de top en rest van de politieorganisatie. Managers bij de politie bedienen zich nogal vaak van zeer abstracte zienswijzen en wollig taalgebruik, dat moet verbloemen dat een pragmatische oplossing van problemen ver weg is. Het is een gruwel voor de politiemensen die op straat hun werk doen en vaak letterlijk met hun voeten in de modder staan. Diezelfde manier van communiceren vergroot ook de afstand tussen politie en burgers.
Trots werd maandag verwezen naar onderzoeken waaruit zou blijken dat het vertrouwen in de politie nog altijd groot is. Daarbij wordt gemakshalve vergeten dat een groot deel van het oorspronkelijke politiewerk inmiddels door tienduizenden buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s) wordt gedaan. Burgemeesters hebben minder te zeggen over de politie-inzet in hun gemeenten en stoppen daarom veel geld in eigen ’korpsen’. Dat ondanks de inzet van dat enorme leger aan boa’s de criminaliteitscijfers onverminderd hoog zijn zegt genoeg.

Wondermiddel
De Nationale Politie is dus niet het wondermiddel dat Nederland veiliger maakte en meer politieblauw in de wijken bracht. Pas de laatste jaren zien we dat het korps is ’geland’, beter samenwerkt, informatie uitwisselt en ook succes boekt bij bestrijding van regio-overschrijdende misdaad. Er zijn gelukkig genoeg voorbeelden dat de schaalvergroting van de organisatie snellere politie-inzet mogelijk maakt en leidt tot efficiëntere inzet van middelen.
Bovendien is terugkeer naar de oude situatie geen optie, hoewel ik vermoed dat de onvrede over de hoge ivoren toren waaruit de politietop opereert, in de toekomst ook weer gaat leiden tot schaalverkleining. Met andere woorden; de ’generaals’ veel dichter bij de ’soldaten’ aan het front. Wellicht dat een nieuw boek over de Nationale Politie over tien jaar dan wél een successtory is.