Opiniebijdrage Het Financieele Dagblad

Gepubliceerd op: 30-8-2025

Urenlange files, hoge kosten en amper resultaat: grenscontroles zijn niet meer uit te leggen*

Pim Mertens, Martin Unfried

Deze zomer maakte een oud fenomeen een comeback aan de Duits-Nederlandse grens: files door grenscontroles. Terwijl de resultaten van deze controles in Duitsland ver achterblijven bij de belofte om migratie in te dammen, zijn ook in Nederland voorstanders van grenscontroles te vinden, schrijven Pim Mertens en Martin Unfried.

De zomervakantie komt dit weekend ten einde. Op weg van en naar de bestemming werd menig vakantieganger deze zomer geconfronteerd met wat inwoners van het grensgebied al langer ervaren: grenscontroles en het bijkomende ongemak.

In juli rapporteerde Rijkswaterstaat 203 files aan de Nederlands-Duitse grens door (Duitse) grenscontroles; 467.436 kilometer file, die elk gemiddeld drie uur aanhield. Verkeersmeldingen benoemden dagelijks files langs de Duitse grens met een vertraging van vijftien tot dertig minuten. Vervelend en kostbaar: elke minuut vertraging levert socio-economische kosten op, en is ook niet uit te leggen.

*Onverwacht groot succes*
Veertig jaar geleden ondertekenden Duitsland, Frankrijk en de Benelux het Schengenverdrag ter afschaffing van binnengrenscontroles. Dat was een onverwacht groot succesverhaal, en de Schengenruimte groeide uit tot 29 lidstaten. Dagelijks profiteren economie, maatschappij en toerisme van open grenzen – en ook Schengen-inwoners, voor wie zelfs een snellere rij op luchthavens bestaat.

De open grenzen zijn nu niet meer weg te denken; de economische schade van een ‘non-Schengen’ wordt ingeschat op zeker €64 mrd per jaar.

Toch wijzen inmiddels – met uitzondering van Luxemburg – vooral de ‘founding states’ weer de weg naar grenscontroles. Schengen lijkt plots beland in een midlifecrisis. Academici spreken over een trend van ‘re-bordering’: sinds de migratiecrisis in 2015 en de coronapandemie nadien is het gebruik van grenscontroles vergaand genormaliseerd. De teller staat op 474 ingevoerde grenscontroles sinds 2016, waarvan het leeuwendeel pas na 2019 tot stand kwam – en slechts ten dele door de coronapandemie. Wat resteert is een explosief aantal grenscontroles in de afgelopen jaren. Migratie en asiel, vaak in één adem genoemd met veiligheid, is verreweg het meest gebruikte argument.

*Niet meer normaal*
Open een navigatie-app en belangrijke hoofdwegen kleuren, voornamelijk bij Duitse grensovergangen, overwegend oranje tot rood. Gefrustreerde vakantiegangers verzuchtten deze zomer dan ook: ‘Dit is niet normaal, toch?’ En dat klopt, het Schengenverdrag spreekt van grenscontroles als laatste redmiddel.

Maar het beheren van landsgrenzen is een gewoonte geworden. Zie bijvoorbeeld de oproep van Geert Wilders om de grenzen volledig te controleren, naar Duits voorbeeld. Paradoxaal genoeg concludeerde de Algemene Rekenkamer kort daarna nogmaals wat menig onderzoek al deed: binnengrenscontrole is geen instrument tegen asielzoekers. Het Schengenverdrag memoreert zelf dat migratie niet per definitie mag worden gezien als een bedreiging van de openbare orde of de binnenlandse veiligheid.

Voor asiel gelden immers andere Europese afspraken. Onder de Dublin-verordening zijn lidstaten verplicht een migrant die asiel aanvraagt aan de grens toe te laten om de Dublin-procedure af te wachten: het onderzoek welk lidstaat bevoegd is voor de asielprocedure. Duitsland als gidsland bewijst met weigeringen aan de grens precies hoe het niet moet. Het is daarom dat de bestuursrechter in Berlijn deze zomer oordeelde dat deze praktijk in strijd is met het Europees recht.

*Vooral symboolpolitiek*
Stel, we volgen het Duitse voorbeeld. We voeren intensieve controles in en plaatsen vaste controleposten aan de landsgrens. Onvoorstelbaar is dat niet: naast voorstanders als PVV, BBB en JA21 schrijft ook de VVD in het conceptprogramma ‘meer zichtbare controles aan de grens’ te willen door uitbreiding van de Marechaussee en de inzet van militairen.

Maar wat zijn de concrete resultaten van de Duitse controles? In de periode half september 2024 tot en met juni 2025: 285 weigeringen, tegenover 2,8 miljoen uur overwerk, aldus de voorzitter van de Duitse politiebond. De operationele kosten worden in diezelfde periode geraamd op €80,5 mln. En dan moet de economische schade nog worden berekend.

Het woord symboolpolitiek valt vaak. Grenscontroles staan symbool voor de onwil en onbekwaamheid om asielproblematiek effectief aan te pakken. Statistieken en onderzoek duiden op geen significant effect op inkomende migratie. Het heeft wél effect op conflicten tussen buurlanden, files, overlast en sluipverkeer in grensgemeenten, overbelasting voor de handhavende autoriteit en hoge kosten.

Het sluiten van grenzen en het terugsturen van migranten naar het buurland is allesbehalve een oplossing, maar juist een probleem en niet uit te leggen.

*Over deze opiniebijdrage*
Pim Mertens en Martin Unfried zijn beiden onderzoeker bij het expertisecentrum ITEM aan de Universiteit Maastricht. Dit is een ingezonden opiniebijdrage.